منظور از این حدیث که می فرماید هر که می خواهد قویترین مردم باشد باید بر خدا توکل کند چیست؟ آیا قوی بودن از لحاظ جسمی مطرح است؟ و نیز منظور از توکل بر خدا چیست؟
دوست عزیز! از تماس شما با این مرکز خرسندیم و امیدواریم بتوانیم پاسخگوی سؤال شما باشیم.
«توکل» از ماده «وکالت» به معنای انتخاب وکیل و اعتماد بر دیگری است. هر قدر وکیل توانایی و آگاهی بیشتری داشته باشد، شخص موکل احساس آرامش بیشتری می کند و چون علم خدا بی پایان و توانایی اش نامحدود است اگر انسان بر او توکل کند آرامش فوق العاده ای احساس می کند، در برابر مشکلات و حوادث مقاوم می شود و از دشمنان نیرومند و خطرناک نمی هراسد؛ در سختی ها به بن بست نمی رسد و پیوسته راه خود را به سوی هدف ادامه می دهد.
انسانی که بر خدا توکل دارد هرگز احساس حقارت و ضعف نمی کند بلکه به اتکای لطف خدا و علم و قدرت بی پایان او خود را فاتح و پیروز می بیند و حتی شکست های مقطعی او را ناامید نمی سازد.
هرگاه توکل به مفهوم صحیح کلمه در جان انسان پیاده شود به یقین امید آفرین، نیروبخش و باعث تقویت اراده و تحکیم مقاومت و پایمردی است.

البته معنای توکل این نیست که انسان دست از تلاش و کوشش بردارد بلکه باید تا آن جا که توان دارد تلاش کند و منزلگاه ها را یکی پس از دیگری بپیماید، اما آنچه از توان او بیرون است به خدا واگذارد و از الطاف او مدد بگیرد.
پس حقیقت توکل که در شرع مقدس اسلام آمده همان اعتماد قلبی در تمام کارها بر خدا و صرف نظر کردن از غیر او است و این منافاتی با تحصیل اسباب ندارد، مشروط بر این که اسباب را در سرنوشت خود اصل اساسی نشمرد.
در حدیثی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) از جبرئیل (علیه السلام) می پرسد: توکل بر خداوند بزرگ چیست؟ عرض کرد: آگاهی از این که مخلوق نمی تواند سود و زیانی برساند و یا چیزی ببخشد و یا مانع بخشیدن شود و نیز مأیوس شدن از خلق (و امیدواری به خدا).
توکل دارای آثار زیر است:
1. قوت قلب: امیر مؤمنان(ع) می فرماید: «اصل قوه القلب التوکل علی الله ؛ ریشه و اصل قوت قلب، توکل بر خدا است». (میزان الحکمه، ج 1، ص 318، ح 1348).
2. رام شدن دشواری ها و آسان گشتن اسباب: امیر مؤمنان(ع) می فرماید: «من توکل علی الله ذلت له الصفات و تسهل علیه الاسباب؛ هر کس بر خدا توکل کند، سختی ها در برابرش رام و اسباب و وسایل برای او آسان و هموار می گردد». V}(غرر الحکم، شماره 9028). {V
3. شکست ناپذیر شدن: حضرت باقر(ع) می فرماید: «من توکل علی الله لا یغلب و من اعتصم بالله لا یهزم؛ هر کس بر خداوند توکل و اعتماد کند، شکست نمی خورد و هر کس به دامن او چنگ زند، مغلوب نمی گردد». V} (میزان الحکمه، ج 4، 22547).{V
4- توکل بسیاری از صفات زشت اخلاقی مانند حرص و حسد و دنیاپرستی و بخل و تنگ نظری را از انسان دور می سازد؛ چون وقتی تکیه گاه انسان خداوند قادر مطلق باشد جایی برای این اوصاف رذیله باقی نمی ماند.
5- توکل بر خداوند نور امید در دل می افروزد و به خاطر آن توان و استعداد انسان شکوفا می گردد، خستگی بر او چیره نمی گردد و در همه حال احساس آرامش می کند؛ لذا امیر مؤمنان (علیه السلام) در سخن کوتاه و پرمعنایی می فرماید: «لیس لمتوکل عناء؛ کسی که توکل بر خدا دارد، رنج و خستگی ندارد».
6- توکل بر خدا بر هوش و قدرت تفکر می افزاید و روشن بینی خاصی به انسان می دهد، زیرا قطع نظر از برکات معنوی این فضیلت اخلاقی، (توکل) سبب می شود انسان در برابر مشکلات دستپاچه و وحشتزده نگردد و قدرت بر تصمیم گیری را حفظ کند و نزدیکترین راه درمان و حل مشکل را بیابد.
دوست گرامی!
انسان با توکل بر خداوند، به یک نیروی روحی و روانی قوی میرسد، و چون روان و جسم آدمی از یکدیگر تأثیر می گیرد، لذا می توان گفت که انسان هایی که بر خداوند توکل می کنند از نظر جسمی نیز قوی تر از انسان های غیر متوکل هستند!
زیرا مشاهده می کنیم افرادی که از نظر روحی مشکل دارند، -هر چند در ظاهر قوی هیکل باشند- به مرور زمان از جسمی ضعیف و بیمار، برخوردار خواهند بود و بالعکس.
حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در دعای کمیل می فرمایند: «قو علی خدمتک جوارحی، واشدد علی العزیمة جوانحی...» منظور از «جوارح»، نیروهای بدنی و منظور از «جوانح» نیروهای روحی و درونی است. این بیان حضرت، -در کنار هم آوردن جوارح و جوانح- ارتباط تنگاتنگ نیروهای دورنی و اعضاء را بیان می دارد.
پس فیزیولوژی بدن، در روح و روان انسان تأثیرگذار است. بعنوان نمونه، حضرت علی (علیه السلام) به مردم می فرمودند که: من با نان جو زندگی می کنم ولی شما چنین توانی ندارید... و یا بارها دیده شده که سپاه اندک مؤمنین بر انبوه سپاهیان کفار پیروز گشته اند.
درست است که خداوند برای مؤمنین امدادهای غیبی نیز می فرستادند ولی چون سپاه اسلام با تکیه و توکل و ایمان بر خداوند می جنگیدند از مرگ نهراسیده، از قدرت بدنی ویژه ای نیز برخوردار می گشتند.
باز هم به عنوان نمونه می توان به قیام امام حسین (علیه السلام) و جنگ سپاهیان حضرت در روز عاشورا، با لبانی تشنه و... و نیز جنگ تحمیلی و دفاع مقدس هشت ساله ی رزمندگان اسلام با سلاحی اندک و تجهیزاتی پیش پاافتاده، در برابر انبوه سلاح های مدرن دشمن و... اشاره کرد.
و نکته ی پایانی اینکه: توکل، ثمرات و فواید فراوانی برای انسان متوکل دارد. در نتیجه چون هر چیزی در این عالم مستند به ذات پاک خداوند است و او سرچشمه هستی است و تأثیر هر عاملی به فرمان اوست، پس باید تنها به او تکیه کرد و امور را به او واگذار نمود و در عین حال که از همه اسباب استفاده می کنیم و نهایت کوشش و تلاش خود را به کار می گیریم ولی به اسباب، استقلال نمی دهیم بلکه اسباب را مسخر فرمان و اراده الهی و تحت فرمان او می دانیم. سالم و سعادتمند باشید.